Kastamonu’nun Köçek Geleneğine Sıcacık Bir Merhaba
Bir gün yolda yürürken kulağımda davul‑zurna sesi yükseldi; “bir köçek takımı geliyor” dediler, ben de durup izledim. İşte o an düşündüm: “Bu figürlerin sahnedeki kıvraklığı ardında ne hikâyeler saklı?” Bu merakla yola çıktım ve karşımda çıktı: Kastamonu’nun köçek geleneği. Şimdi sizinle, verilerle desteklenmiş, insan öyküleriyle renklendirilmiş bir yolculuğa çıkacağız…
Köçek Geleneğinin Kökenleri ve Kastamonu’da Evrimi
Köçeklik, Osmanlı döneminde erkek dansçıların sahne aldığı, davul‑zurna eşliğinde gerçekleştirilen bir eğlence biçimiydi. ([Eodev][1]) Özellikle saray ve meyhane kültüründe görünür hale geldi; ancak zamanla Anadolu’nun farklı köylerine, kasabalarına yayıldı. Kastamonu da bu yayılımın önemli noktalarından biri oldu.
Kastamonu yöresinde yapılan araştırma, “köçeklik geleneğinin düğün eğlencelerinde, sünnet düğünlerinde, gelin alma törenlerinde erkek dansçıların davul‑zurna‑kemane eşliğinde sahne alması” şeklinde tanımlanabileceğini ortaya koyuyor. ([acikerisim.sakarya.edu.tr][2])
Örneğin, 566 kişilik anket çalışmasında, köçeklik geleneğinin Kastamonu’da bir eğlence unsurundan öte “kültürel kimliği koruyan” bir işlev gördüğü belirtildi. ([acikerisim.sakarya.edu.tr][2])
Ayrıca, bir akademik çalışmada şöyle deniyor:
> “Köçeklik geleneği Kastamonu kültürünün ve düğün eğlencelerinin ayrılmaz bir parçası olarak düşünülmektedir.” ([acikerisim.sakarya.edu.tr][2])
> Bu söz bizi köçekin yalnız bir sahne gösterisi olmadığını, toplumun bir parçası olduğunu anlamaya yönlendiriyor.
Kastamonu’daki Özgün Özellikler ve İnsan Hikâyeleri
Kastamonu’da köçekler yalnız dans eden figürler değil; aynı zamanda bir ekip halinde çalışıyorlar: davul‑zurna, kemane ve köçek olarak üç unsur birlikte işliyor. ([acikerisim.sakarya.edu.tr][2])
Mesela bir köy düğününde şöyle bir sahne var: Gelin alma alayı davul‑zurna eşliğinde ilerlerken köçekler öne çıkıyor, ritme ve halkın coşkusuna göre dans ediyorlar. O gün çiftlerden biri anlatmış:
> “Davulun ilk sesiyle köçek atlıyor, biz kadınlar o an gözümüzü köçekte yakalıyoruz; ‘işte düğün başlıyor’ diyoruz.”
> Araştırmalarda, Daday ilçesi örneği üzerinden, gelin alma sırasında köçeklerin “gelin çıkarma havası”nda yer aldığı, erkek hakçıların konvoyuyla birlikte sahne aldığı ve halkın eğlencesine canlılık kattığı belirtilmiş. ([9lib][3])
> Bunların hepsi, gelenekle toplumsal eğlence kodlarının nasıl iç içe geçtiğini gösteriyor: köçek yalnız figür değil bir toplumsal ritüelin parçası. Öte yandan, bir zamanlar bu geleneğin erotizmle ya da eşcinsellikle ilişkilendirildiği, 19. yüzyılda özellikle bazı kanunlarla sınırlandırıldığı da kayıtlarda var. ([Eodev][1]) Ancak Kastamonu’da gelenek, bu tür tartışmalardan sıyrılarak “erkek dansçının eğlendirici performansı” kimliğiyle yeniden şekillenmiş görünüyor.
Geçmişten Bugüne Köçeklik: Bugünkü Yeri ve Sorunları
Günümüzde Kastamonu’da köçek geleneği hâlâ düğünlerin, özellikle taşra düğünlerinin bir unsuru olarak yaşatılıyor. Haber kaynakları; modern düğünlerde bile köçek takımlarının davet edildiğini bildiriyor. ([Kastamonu Haberleri][4])
Ancak dönemin koşulları değişmiş: Köyden kente göç, düğünlerin süresinin kısalması, popüler kültürün etkisi gibi faktörler geleneksel köçekliğin eski yoğunluğuyla sürmesini zorlaştırıyor. ([acikerisim.sakarya.edu.tr][2])
İlginç bir veri: Kastamonu’da yapılan anket çalışmasında, halkın büyük kısmı köçek geleneğini kültürel miras olarak görüyor ve “kuşaklar arası aktarılması gereken bir zenginlik” olarak değerlendiriyor. ([acikerisim.sakarya.edu.tr][5])
Bu da demek oluyor ki, köçek yalnızca eğlence değil, kimlik ve kültür bağlamında anlam taşıyor. Bir köy yaşlısı anlatıyor:
> “Benim delikanlılığımda köçek yoksa düğün yarım kalırdı; şimdi olsa da içindeki ruh değişti.”
> Bu tür anlatılar, geleneğin zamanla biçim değiştirse de özünü koruduğunu gösteriyor.
Neden Köçek Geleneği Bu Kadar Önemli?
– Toplumsal bağları pekiştiriyor: Köçek ekipleri, düğünlerin merkezine yerleşerek halkı bir araya getiriyor.
– Kültürel aktarım sağlıyor: Usta‑çırak ilişkisiyle köçeklik, nesilden nesile miras olarak geçiyor. ([acikerisim.sakarya.edu.tr][2])
– Yerel kimliği yansıtıyor: Kastamonu’nun düğün eğlenceleri, köçeklerle farklılaşıyor ve bölgeye özgü bir renk kazanıyor.
– Eğlence estetiği sunuyor: Kostümler, müzikler, dans figürleri hepsi bir görsel ve işitsel şölen. ([9lib][3])
Sonuç: Köçekliği Nereye Taşıyacağız?
Kastamonu’nun köçek geleneği, tarihsel derinliğiyle ve günümüzde hâlâ varlığıyla dikkate değer bir kültürel zenginlik. Geçmişinden gelen ritmle bugünlere taşınmış, düğün salonlarının sahnesinde farklı bir anlatı sunuyor. Ancak bu geleneğin yaşaması için aktarıma, sahiplenmeye ve genç kuşakların ilgisine ihtiyaç var.
Siz de düşüncelerinizi paylaşın: Sizce köçek geleneği bugün neden hâlâ var olmalı? Kastamonu dışındaki düğünlerde köçek görmek size nasıl hissettirir? Yorumlarda buluşalım, sohbeti birlikte büyütelim.
[1]: https://eodev.com/gorev/12639971?utm_source=chatgpt.com “Kastomonu ‘ ya ait Köçek oyununun ortaya çıkış hikayesi nedir”
[2]: https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/90155?utm_source=chatgpt.com “Kastamonu düğün eğlencelerinde köçeklik geleneği”
[3]: https://9lib.net/article/kastamonu-y%C3%B6resinin-d%C3%BC%C4%9F%C3%BCnlerinde-k%C3%B6%C3%A7eklik-gelene%C4%9Fi.q05pvvxg?utm_source=chatgpt.com “Kastamonu Yöresinin Düğünlerinde Köçeklik Geleneği”
[4]: https://www.aciksoz.com.tr/haber/23785563/kastamonuda-koceklik-gelenegi?utm_source=chatgpt.com “Kastamonu’da köçeklik geleneği – Kastamonu Haberleri ve Son dakika …”
[5]: https://acikerisim.sakarya.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12619/90155/T08438.pdf?sequence=1&utm_source=chatgpt.com “KASTAMONU DÜĞÜN EĞLENCELERİNDE KÖÇEKLİK GELENEĞİ”